اندیشیدن در آیات و روایات

اندیشه و تفکر هر کسی مختص به خود او است و یک امر درون بشریست این تفکّر را اگر بخواهیم شکوفا سازیم نیاز است همچون تنفّس، فضای باز و آزاد وجود داشته. عضلات انسانی با تمرین و غذای سالم، ورزیده می‌شود. این فضای فکری، با گشوده بودن دریچه های ورود و خروج اندیشه، نشاط، شادابی و انبساط می یابد.مکاتب بسیاری شعار آزادی اندیشه را می‌دهند اما شعار آنها خالی از عمل است چون هر مکتبی که شعار آزاد اندیشی می دهد، باید موضع خود را در برابر ارزش اندیشه و فرصت هایی که به رشد اندیشه کمک می کنند، مشخص کند. دین مبین اسلام راه اندیشیدن و تفکر کردن را باز گذاشته است و این انسانها هستند که یا تفکر صحیح را انتخاب می‌کنند و به تکامل می‌رسند و یا اینکه تفکر ضلالت بار را انتخاب می‌کنند و باعث بدبختی و سقوط خود می‌شوند. اسلام کسی را مجبور نمی‌کند که تفکر صحیح را داشته باشند، انسان ها را آزاد گذاشته تا با عقل و درایت خودشان هر کدام را خواستند انتخاب کنند. 

 شهید مطهری: «همین طور که برای شناگری باید مردم را آزاد گذاشت (تا شنا بیاموزند)، از نظر رشد فکری هم باید آنها را آزاد گذاشت. اگر به مردم در مسائلی که باید در آنها فکر کنند، از ترس این که مبادا اشتباه بکنند، به هر طریقی آزادی فکری ندهیم یا روح شان را برسانیم این مردم، هرگز فکرشان در مسائل دینی رشد نمی کند و پیش نمی رود.[1] 

اگر بخواهیم در منابع دینی جستجو کنیم به آیات و روایات زیادی برخورد می‌کنیم که به  اندیشه کردن اشاره دارد، اما این نوشتار به تعداد محدودی اشاره دارد. 
 

آیا در پیش نفوس خود تفکر نکردند که خدا آسمان ها و زمین و هر چه در بین آنهاست همه را جز به حق و به وقت معین نیافریده است؟ و بسیاری از مردم به شهود و لقای خدا به کلی کافر و بی‌عقیده‌اند.[2]  وقتی انسان درباره آفرینش آسمان و زمین اندیشه کند، فهم او بیشتر خواهد شد و کیفیت تفکرات و زندگی او بیشتر خواهد شد. یکی از دلایلی که قرآن سفارش کرده درباره خلقت آسمان و زمین اندیشه کنیم همین امر است که باعث شکوفا شدن استعدادها و بالا رفتن کیفیت زندگی می‌شود. 
 

خداست آن که وقت مرگ ارواح خلق را می‌گیرد. در این کار نیز ادله‌ای (از قدرت الهی) برای متفکران پدیدار است.[3]

شادابی و جوانی زندگی‌ را افسردگی‌ پیری‌ در پیش‌ است. دوران‌ عافیت‌ به‌ بیماری‌ و درد پایان‌ می‌پذیرد و سرانجام‌ زندگی‌ جز مرگ‌ نیست. اندیشیدن به این امور سبب می‌شود تا انسان ها، تفکرات خود را در مسیر صحیح استفاده کنند و به این نتیجه می‌رسند که این امور تحت قدرت و فرمان خداوند صورت می‌گیرد. 
 

قُلْ هَلْ یسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ أَ فَلا تَتَفَکرُونَ . به آنان بگو آیا نابینا و بینا یکی است؟ آیا فکر نمی کنید؟[4]

تفکر کردن در مورد اینکه ارزش انسان ها بعد از تقوای آنها به دانش و جهل آنهاست. اگر علم داشته باشید، ارزشمند هستید و حقایق دنیایی را به راحتی کشف می کنید و برای مشکلات زندگی، تدبیر و اندیشه های خاصی ایجاد می کنید. خداوند دستور اکیدی بر تفکر و تدبر دارد و آن‌ را وسیله هدایت بشر دانسته است. 
 

در احادیث اسلامی نیز انسان ها به اندیشیدن فراخوانده شده اند:
 

تفکر کردن در خلقت و آفرینش، تفکر در اینکه انسان چه وظیفه هایی دارد، تفکر در اینکه چگونه بتوانیم زندگی دنیا را به خوبی بگذرانیم، تفکر درباره‌ی آخرت، تفکر در مسائل اصولی و اساسی زندگی بشر. همه این امور نیاز به تفکر و آزادی اندیشه دارند، اسلام می‌خواهد انسانها با تفکر سالم و اندیشیدن بتوانید کارهای خودشان را پیش ببرند. 

توجه: ما تحول در علم و پیشرفت در علم داریم، باید پیشرفت در فکر هم پیدا کنیم تا پیشرفت کنیم و این زمانی تحقق پیدا می‌کند که تفکر ما صحیح باشد. اما فردی که اندیشه و تفکرات غلط و اشتباه داشته با‌شد، راه سقوط را می‌پیماید و در جاده سیر نزولی قرار می‌گیرد. 
 

پایه های اسلام را تفکر و اندیشیدن تشکیل می‌دهد و ارزش خاصی برای اندیشیدن قائل است. اما باید بدانیم که تفکری برتر از عبادت است که موجب عبرت گرفتن و تعمق در احوال خود، و رابطه‌ی با خداوند باشد. 
 

جالب است بدانیم که نماز و روزه ای که بدون تفکر و تعقل باشد، ارزشی ندارد.اما با تفکر و تامل در امور الهی و با معرفت عبادت کردن، عشق ما به عبادت و خداوند چندین برابر می شود و لذت بیشتری از عبادات خودمان خواهیم برد. 
 

نکته: نمی‌شود در یک جامعه به افرادی که قصد توطئه و پاشیدن بذر نفاق دارند اجازه داد تا اندیشه های فاسد خود را در جامعه گسترش دهند، بلکه باید جلوی این تفکرات را بگیرند.
 

قلمی آزاد است که توطئه ‌گر نباشد، قلمی آزاد است، روزنامه‌ ای آزاد است که نخواهد این ملت را به عقب و تباهی بکشد. این قلم‌ها همان سر نیزه‌ سابق است که می‌خواهند ملت را به تباهی بکشند، البته ملت تحمل نمی‌کند... قلم‌ های فاسد نباید آزاد باشد. الان هم فاسد هایشان خیلی های شان آزادند، من جمله همین قلم هایی که می گویند چرا آزاد نمی‌گذارید. [9]

پی نوشت :
[1] پیرامون انقلاب اسلامی، مرتضی مطهری، تهران: صدرا، سال چاپ: 1378
[2] قرآن کریم، سوره مبارکه روم، آیه 8
[3] قرآن کریم، سوره مبارکه زمر، آیه 42
[4] قرآن‌ کریم، سوره مبارکه انعام، آیه 50
[5] تصنیف غرر الحکم، ترجمه مصطفی درایتی، صفحه 71، ح 553 .
[6] همان، صفحه 72، ح550.
[7] اصول کافی، جلد 2 ، صفحه 55، ح4.
[8] جامع الاحادیث حضرت امام رضا (ع)، مهدی قربانی، صفحه 356، ح 538.
[9] صحیفه امام (مجموعه آثار)، جلد ۱۰، صفحه ۳۵۰.